در دنیای بلاک‌چین، هر شبکه‌ای در نهایت به نقطه‌ای می‌رسد که نیاز به بهینه‌سازی ساختار خود پیدا می‌کند. سؤال مهم این است: وقتی سولانا (Solana) می‌تواند هزاران تراکنش در ثانیه انجام دهد و کارمزد آن تقریباً صفر است، چرا باید پروژه‌هایی در آن به سراغ ساخت لایه دوم (Layer 2) بروند؟ پاسخ کوتاه این است که سرعت بالا، همیشه معادل مقیاس‌پذیری پایدار نیست. در واقع، لایه دوم در سولانا قرار نیست فقط سرعت را بالا ببرد، بلکه قرار است کیفیت اجرای اپلیکیشن‌ها، کنترل توسعه‌دهندگان و پایداری شبکه را به سطحی بالاتر ببرد.
سولانا چقدر سریع است و چه محدودیتی دارد؟
سولانا از همان ابتدا با معماری منحصربه‌فردی طراحی شد که اجازه می‌دهد هزاران تراکنش در ثانیه (TPS) پردازش شود. میانگین زمان تولید بلاک در آن حدود ۴۰۰ میلی‌ثانیه است و کارمزدها معمولاً کمتر از ۰.۰۰۰۱ دلار می‌باشند. اما با وجود این مزایا، تجربه نشان داده که در زمان‌های اوج ترافیک — مثلاً هنگام عرضه‌ی توکن‌های جدید یا فعالیت‌های گسترده NFT، شبکه دچار ازدحام و تأخیر موقت می‌شود. این اتفاق به‌خاطر طراحی یکپارچه‌ی سولاناست؛ جایی که همه‌ی قراردادها در یک محیط جهانی اجرا می‌شوند و فشار یک برنامه می‌تواند بر عملکرد دیگران تأثیر بگذارد. در چنین شرایطی، لایه دوم می‌تواند به پروژه‌ها اجازه دهد که محیط اجرایی مخصوص به خود را داشته باشند و بدون تأثیر از ازدحام کلی شبکه فعالیت کنند.
چرا سولانا به لایه دوم نیاز پیدا کرد؟
برخلاف اتریوم که لایه دوم را برای کاهش کارمزد ساخت، سولانا به دلایل فنی و ساختاری متفاوتی به سمت این ایده رفته است:
۱. جداسازی محیط اجرایی (Execution Separation)
در سولانا، همه‌ی برنامه‌ها در یک فضای مشترک پردازش می‌شوند. این ساختار اگرچه سریع است، اما باعث تداخل منابع میان اپلیکیشن‌های پرترافیک می‌شود.
لایه دوم به پروژه‌ها امکان می‌دهد تا اجرای قراردادهای خود را در زیرشبکه‌ای اختصاصی انجام دهند، بدون آنکه شبکه‌ی اصلی تحت‌فشار قرار گیرد.
۲. سفارشی‌سازی و کنترل بیشتر برای توسعه‌دهندگان
هر برنامه‌ی غیرمتمرکز (dApp) نیازهای متفاوتی دارد. صرافی‌ها، بازی‌ها یا پروژه‌های DeFi می‌توانند با استفاده از لایه دوم، پارامترهای خاص خود را مثل اندازه بلاک، مدل گس و زمان تأیید تنظیم کنند. به این ترتیب، سولانا از یک شبکه‌ی واحد به مجموعه‌ای از زیرشبکه‌های تخصصی (App Chains) تبدیل می‌شود.
۳. ایزوله‌سازی ریسک‌ها و افزایش امنیت
در معماری فعلی، اگر یک قرارداد هوشمند دچار آسیب‌پذیری شود، ممکن است کل شبکه را تحت‌تأثیر قرار دهد.
اما با استفاده از رول‌آپ‌ها یا زیرشبکه‌ها، آسیب‌های فنی فقط به همان محیط محدود می‌شوند و امنیت کلی سولانا حفظ می‌گردد.
۴. ایجاد اقتصادهای مستقل (App-Level Economies)
با رشد اکوسیستم سولانا، پروژه‌ها به‌دنبال مدل‌های اقتصادی جداگانه هستند. لایه دوم این امکان را فراهم می‌کند تا هر پروژه، توکن بومی، پاداش استیکینگ و سیستم حاکمیت داخلی خود را داشته باشد، بدون آنکه از چارچوب اصلی شبکه جدا شود.
تفاوت ساختاری لایه دوم در سولانا و اتریوم
اگر فلسفه‌ی وجودی لایه دوم در دو شبکه‌ی بزرگ اتریوم و سولانا را مقایسه کنیم، به دو مسیر کاملاً متفاوت می‌رسیم. در اتریوم، لایه دوم پاسخی بود به هزینه‌های بالا و محدودیت پردازشی. وقتی هزینه‌ی گس در هر تراکنش چندین دلار شد، پروژه‌هایی مانند آربیتروم و اپتیمیسم برای کاهش فشار روی شبکه‌ی اصلی متولد شدند. هدف اصلی آن‌ها ساده بود: انجام محاسبات خارج از زنجیره (Off-Chain) و ارسال نتیجه نهایی به اتریوم. به بیان دیگر، لایه دوم در اتریوم نوعی «راه فرار از ازدحام» است.
اما در سولانا، ماجرا کاملاً متفاوت است. در این شبکه، کارمزدها از ابتدا بسیار پایین و سرعت پردازش بسیار بالا بوده است. بنابراین فلسفه‌ی لایه دوم در سولانا، افزودن کارایی و انعطاف‌پذیری بیشتر است، نه رفع محدودیت. پروژه‌هایی مثل Bullet و Solaxy با ساخت رول‌آپ‌های اختصاصی برای هر اپلیکیشن، به‌دنبال این هستند که توسعه‌دهندگان بتوانند محیطی با کنترل کامل بر کارمزد، سرعت و ساختار اجماع داشته باشند. به زبان ساده، در اتریوم لایه دوم «ضرورت فنی» بود، در سولانا «فرصت معماری» است. اتریوم با لایه دوم نفس می‌کشد؛ سولانا با لایه دوم، رشد می‌کند.
آینده لایه دوم در اکوسیستم سولانا
طبق گزارش‌ها و بیانیه‌های رسمی، چند پروژه لایه دوم روی سولانا تا پایان سال ۲۰۲۵ در مرحله‌ی تست‌نت عمومی (Public Testnet) خواهند بود. انتظار می‌رود این لایه‌ها بتوانند:
زمان تأیید تراکنش را به زیر ۱۰۰ میلی‌ثانیه کاهش دهند،
پردازش هزاران تراکنش را بدون تأثیر بر شبکه اصلی ممکن کنند،
و هم‌زمان از امنیت لایه‌یک سولانا برای تسویه نهایی (Settlement) بهره ببرند.
در صورت موفقیت این پروژه‌ها، سولانا از یک بلاک‌چین سریع به یک اکوسیستم چندلایه‌ی مقیاس‌پذیر تبدیل خواهد شد؛ جایی که هر اپلیکیشن نه‌تنها روی سولانا اجرا می‌شود، بلکه خودش بخشی از زیرساخت سولانا خواهد بود.
جمع‌بندی
سولانا در حال ورود به مرحله‌ای جدید از تکامل فنی است. اگر اتریوم به نوعی لایه دوم را برای زنده ماندن نیاز دارد، سولانا آن را برای هوشمندتر شدن می‌خواهد. لایه دوم در این شبکه نه برای حل مشکل کارمزد، بلکه برای فراهم کردن انعطاف‌پذیری، امنیت و استقلال بیشتر برای اپلیکیشن‌ها طراحی شده است. به همین دلیل، ظهور پروژه‌هایی مثل Bullet و Solaxy را باید نه نشانه ضعف سولانا، بلکه نشانه‌ی بلوغ آن دانست.